بسم الله الرحمن الرحیم 

 


درباره این که آیا جهان هستی نظام حق است یا باطل، نظامی است که همه چیزش به جای خود قرار دارد یا خیر، هدفدار است یا بی هدف نظرات متعددی گفته شده است. بعضی فیلسوفان مخصوصاً مادیون نسبت به جهان و انسان بدبین بوده، آن را در مجموع، یک امر نامطلوب و بی هدف دانسته اند.
الهیون و خصوصا اسلام صریحا خلقت عالم را بر حق و عین حسن و خیر می دانند و معتقدند هیچ کاستی و زیادتی، هیچ باطلی و لغوی در نظام هستی وجود ندارد.
نظریه سوم هم می گوید که جهان تلفیقی از خیر و شر است، زیرا ما در جهان، دوگانگی (خیر و شر، حق و باطل، عدل و ظلم، کمال و نقص و...) می بینیم و این نشانه آن است که در مبدا و منشأ هستی دوگانگی وجود دارد، زیرا با وجود دوگانگی در عالم، نمی شود مبدا آن واحد باشد. فکر ثنویت و دوگانه پرستی هم که در ایران باستان وجود داشته، از این جا ناشی شده است؛ هر چند که آن ها عاقبت جهان را غلبه سپاه خیر و نابودی سپاه شر می دانند.
ما بحث خیر و شر را قبلاً در کتاب عدل الهی مفصلاً شرح داده ایم؛ در این جا فقط اجمالاً اشاره ای می کنیم که در حکمت الهی، اصالت یا حق و خیر است و نقص ها و شرور و زشتی ها در تحلیل نهایی به نیستی ها منتهی می شود نه به هستی ها. شر از آن جهت که ((هست)) شر نیست، بلکه چون منشأ یک ((نیستی)) در چیز دیگر می شود، شر است. شرور ضرورت هایی هستند که لازمه لاینفک خیرها می باشند و به منزله ((نمود)) هایی در مقابل ((بود))ها (خیرها) می باشند که اگر آن ((بود))ها بخواهند باشند، این ((نمود))ها هم قهرا ظاهر می شوند؛ بدین بیان که مسأله اصلی، مسأله پیدایش ماهیت به تبع وجود است. هستی مطلق (خدای تبارک و تعالی) خیر محض است که در او هیچ شر و نقصی راه ندارد، نه ماهیتی در کار است و نه نیستی، اما مخلوقات که همه فعل خداوند محسوب می شوند، ضعف وجودی دارند، زیرا که لازمه فعل بودن یک فعل، تأخیر از فاعل و ماهیت داشتن است، پس ((نیستی)) در عین این که اصالت ندارد به خاطر ماهیت داشتن مخلوقات لزوماً در ((هستی)) راه پیدا می کند و چون عالم طبیعت (ناسوت) ضعیف ترین عالم وجود است، نشانه های ماهیت و نیستی در آن بیشتر پدیدار می شود.
بدین ترتیب اگر نظام هستی را از بالا و از جهت هستی اش بنگریم، باطل و نیستی ای در آن راه ندارد و نور است، اما اگر از پایین نگاه کنیم، سایه می بینیم و سایه چیزی نیست جز نبودن نور در یک محدوده و بودن نور در اطراف آن.
برای همین می گویند: ظهر الوجود ببسم الله الرحمن الرحیم؛(354) (عالم هستی با بسم الله الرحمن الرحیم ظاهر شد). یعنی از یک دید خیلی عالی، عالم جز الله و رحمانیت او و رحیمیت او چیز دیگری نیست؛ یعنی عالم دو چهره دارد:
چهره رحمانیت (از اویی) و چهره رحیمیت (به سوی اویی) و سایر اسما و صفات الهی در واقع از این ها ناشی می شوند، حتی اسم های قهار و جبار و منتقم هم ناشی از لطف خدا هستند.